10.Sınıf Edebiyat Kitabı 3.Ünite:Divan-ı Lügat’it Türk (Sayfa 63,64,65,66,67)

10.Sınıf Edebiyat Kitabı 3.Ünite:Divan-ı Lügat’it Türk (Sayfa 63,64,65,66,67)

4. Metin: Divanü Lügati’t-Türk

Divanü Lügati’t-Türk

Metin İnceleme

1. Metindeki kültürel farklılaşmaya ait ifadeleri örneklerle açıklayınız.

1.            “Esirgeyen, Koruyan Tanrı’nın Adıyla

                “Buhara’nın sözüne güvenilir imamlarının birinden ve başkaca Nişaburlu bir imamdan işittim, ikisi de senetleriyle bildiriyorlar. Peygamber kıyamet belgelerini, ahir zaman karışıklıklarını ve Oğuz Türklerinin ortaya çıkacaklarını söylediği sırada “Türk dilini öğreniniz çünkü onlar için uzun sürecek egemenlik vardır.” buyurmuştur. Bu söz (hadis) doğru ise Türk dilini öğrenmek çok  gerekli (vacib) bir iş olur; yok, bu söz doğru değilse akıl da bunu emreder.

Yukarıdaki bölümlerde Allaha adıyla başlaması yani besmele ile başlaması ve peygamberin hadisinden bahsetmesi yeni kültürün etkisiyledir.

2. Metinden İslamiyet’le ilgili değer, düşünce ve bilgilere örnekler veriniz. Bunlar, yeni değerlerin benimsenmesi midir? Belirtiniz.

2. 1. soruda verilen örnekler burada da geçerlidir. Yazar Türk toplumlarında yavaş yavaş Türkçe kullanımı yerine Arapça kullanıldığını görünce rahatsız olur ve insanları bilinçlendirmeye başlar ve bunun içinde en önemli vasıta olarak da peygamber hadisini kullanır, örnek verir.

3. Metinde kullanılan lehçeyi ve bu lehçenin özelliklerini belirtiniz.


3. Hakaniye Lehçesi dendiği zaman akla Kaşgarlı Mahmut’un en çok beğendiği, öyle ki “Kaşgar dili”,”Kaşgar Türkçesi” olarak da adlandırılan, bir diğer şekilde “Karahanlı Türkçesi” (Karahanlıca)dilinin devirlerinden biri gelir.Kaşgarlı’nın şivelerle karşılaştırılırken “Türkçe” diye adlandırdığı Hakaniye lehçesi, ilk Türk yazı dilidir.

Bu yazı dili devresinden gelen eserlerin büyük kısmı Uygur yazısı ile yazılmış olduğundan bu döneme Uygur dönemi(devri), bu yazı diline de Uygurca denilebilir. Fakat Türkoloji ve Türk dili öğretiminde Türkçe’nin bu ilk devresi için biz “Eski Türkçe” adlandırmasını yapıyoruz.” Eski Türkçe” dönemini incelerken bu dönemin kapsadığı Hakaniye lehçesini ve özelliklerini de inceleyebiliyoruz…Türkçe’nin ilk devirlerinden olan Eski Türkçe devresi, dilimizin diğer evrelerindeki gelişmelerin kaynağıdır. Kısacası, Türkçemizin bütün şekillerinin kökenine inecek olursak Eski Türkçe dönemini incelemeliyiz. Türkçe’nin ana devresi ve temel yapıları bu dönemde temellenmiştir.

Eski Türkçe döneminde Köktürk yazısı (6.-8. yy.),Uygur Türklerinin kullandığı Uygur Yazısı (8.-13. yy.) ve Müslüman olan Karahanlı Türklerinin Uygur yazısı ile birlikte Arap yazısını da kullanmaya başladıkları Karahanlıca (10.-13. yy.) dediğimiz birbirine çok yakın ağızlarda olan üç yazı dili meydana gelmiştir.Üç ayrı alfabe kullanılmış olmasına rağmen yazı geleneğimizin izleri üçünde de aynı özellikler gösterir.
.


4. Metinde kültürel farklılaşmadan söz edilmiş midir? Kültürel özelliklerin dil ve söyleyişe nasıl yansıdığını örnekler vererek açıklayınız.

4. Metinde direkt kültürel farklılaşmadan bahsedilmemiş ama anlatılanlar ve kullanılan kelimelerin daha önceki anlatılan ve kullanılan kelimelerle aynı olmadığı görülünce bu farklılık ister istemez ortaya çıkmaktadır. Değişen din anlayışı sadece insanların ibadetine değil hayatın bütününe yansımış ve bunları hepsi kendini edebiyatta göstermiştir.

Bu durum söyleyiş ve dil özelliklerine yansımış.

5. Metnin nazım şeklini ve bağlı olduğu geleneği sözlü olarak ifade ediniz.

5. Türkçenin ilk sözlüğü, antolojisi, ansiklopedisi ve dil bilgisi kitabıdır. Bu yönüyle bakıldığında düzyazı ile yazılmış ama tek yönlü bir kitap değildir.

6. Eseri günümüz şartlarına göre düşünerek yorumlayınız.

6. Yorumlayınız.

7. Yazarın fikrî ve edebî yönü hakkında neler söyleyebilirsiniz?

7. KAŞGARLI MAHMUT (1008 – 1105)


Kaşgar’da doğmuş, yaşamının önemli bir kısmını Karahanlılar bölgesinde geçirmiştir. Birçok Türk ilini gezdiği, Orta Asya’yı boydan boya kat ederek Anadolu’ya, oradan da Bağdat’a geldiği ve 1072-1077 yıllarında Bağdat’ta bulunduğu bilinmektedir. Ünlü eseri Divanü Luga-ti’t-Türk’ü burada yazmış, Abbasi halifesine armağan etmiştir.

Kaşgarlı Mahmut, iyi silâh kullanan bir asker olmanın yanında Türkçe sevgisini her şeyin üstünde tutan ilk büyük dil bilginimizdir.
.
8. Eser ile yazar arasındaki ilişkiyi belirtiniz.

8. Yazar kendisinin de anlattığı gibi gezip gördüğü yerleri  ve buralardaki değişen dil yapısını ve buna olan tepkisini anlatmıştır. Anlatılanlar kendi hayatıyla ilgilidir. Kendi zihniyetini yansıtır.

9. Araştırmalarınızdan hareketle Atatürk’ün Türk dili hakkındaki görüşlerini ve bu konuda söylediği sözleri açıklayınız.

16. Etkinlik

Okuduğunuz metin parçasını da dikkate alarak aşağıdaki soruları cevaplayınız.

1. Kaşgarlı Mahmut bu eseri niçin yazmıştır?

1. Araplara Türkçeyi öğretmek için yazmıştır.

2. Kaşgarlı Mahmut bu eseri nasıl hazırlamıştır?

2. Türk boyları, illerini tek tek dolaşarak yazmıştır.

3. Kaşgarlı Mahmut’un bu eseri hazırlamasında kimin hangi sözü etkili olmuştur?

3. Hz. Peygamber’in hadisi etkili olmuştur.

4. Bu eser Kaşgarlı Mahmut’a ne kazandırmıştır?

4.Has Haciplik kazandırmıştır.

5. Divanü Lügati’t-Türk’ün edebiyatımızdaki yeri ve değerini yazınız.

*             11. yy’da (1072-1074) Kaşgarlı Mahmut yazmıştır.

*             Araplara Türkçeyi öğretmek ve Türkçenin Arapça kadar zengin bir dil olduğunu göstermek amacıyla yazılmıştır.

*             Türk dilinin ilk sözlüğü ve ilk dilbilgisi kitabıdır.

*             Modern sözlük anlayışıyla yazılmış olup ilk ansiklopedik sözlüktür.

*             Türk kültürü,  tarihi,  folkloru hakkında bilgi verir. İlk folklor incelemesidir.

*             Eserde Türkçe kelimelerin kaynakları,  destan örnekleri,  şiir örnekleri,  deyimler,  atasözleri,  koşuk ve sagu örnekleri yer almaktadır.

6. Divanü Lügati’t-Türk sayesinde günümüze hangi sözlü edebiyat ürünleri ulaşmıştır?

6. Sözlü Edebiyata  ait olan destanlar, koşuklar, sağular ve savları günümüze ulaşmıştır.



17. Etkinlik

Kutadgu Bilig, Atebetül-Hakayık, Divanü Lügati’t-Türk adlı metinlerden ve araştırmalarınızdan hareketle dönemin tarihî, siyasi ve sosyal yapısı hakkında çıkarımlarda bulununuz. Yapmış olduğunuz çıkarımları maddeler hâlinde yazınız.

1.  11. ve 12. Yüzyılda Arap ve Farz etkisinin arttığı görülür.

2. Toplum farklılaşma olduğu gibi edebiyatta farklılaşma olmuştur. Yeni unsur hayata girerken mesnevi gibi yeni nazım şekilleriyle yeni terimler edebiyata girmiştir.

3. Yazılanlar İslamiyet’i öğretmek amacıyla yazılmış olan öğretici metinleridir.

4. Bu dönemde yazılan eserlerde  Hakaniye Türkçesi kullanılmıştır.

5. İslâmiyet, bu dini kabul eden Türklerin duyuş ve düşünüşünü, dünya görüşünü, yaşayış tarzını değiştirmiştir. Bu dönemde kentlerin ve kentsel yaşamın oluşması sonucunda toplumda tabakalaşma meydana gelmiş, bu da Arap ve Fars kültürlerinin yüzyıllar boyunca beslediği büyük bir zevk ayrılığını doğurmuştur.

6. Genellikle medrese öğrenimi gören ve İslâmî bilimleri öğrenen yüksek zümre şairleri, Fars edebiyatını örnek almakla birlikte, aynı konu ve temaları, aynı ölçü ve biçimleri kullanarak, kendi üslûplarının damgasını taşıyan klâsik bir edebiyat meydana getirmeyi başarmışlardır.

7. İslâmiyet, toplumda bir zevk ayrılığına yol açmakla birlikte, Türk edebiyatının birtakım yeni değerler kazanarak zenginleşmesinde ve böylece çok yönlü bir gelişme göstermesinde etkili olmuştur.



ANLAMA VE YORUMLAMA

18. Etkinlik

a. Aşağıda Kutadgu Bilig, Atebetü’l-Hakayık, Divan-ı Hikmet ve Divanü Lügati’t-Türk’ten parçalar verilmiştir. Bu metinlerden hareketle İslamiyet ile ilgili değer, düşünce ve bilgileri gösteriniz.

a. Kutadgu Bilig’de Hz. Peygamberin özellikleri anlatılmaktadır.  Atebetü’l-Hakayık’ta bu dünyanın geçiciliği ve asıl mekanın ahiret olduğu anlatılmaktadır. Divanü Lügati’t-Türk’te ise Hz. Peygamberin hadislerinin önemi üzerinde durulmuştur. Bütün bu kavramlar İslamiyet’in en önemli değerleridir.

b. Bu eserleri yapı, tema, dil ve söyleyiş özellikleri bakımından karşılaştırınız. Sonuçları sözlü olarak ifade ediniz.

b. Kutadgu Bilig beyit, Atebetü’l-Hakayık dörtlük, Divanü Lügati’t-Türk ise nesir şeklinde yazılmıştır. Her üç metinde devrine göre sade bir dille yazılmıştır. İlk iki metin ölçü ve uyaklı bir söyleyişe sahipken, üçüncü metin nesir halindedir.



19. Etkinlik

Yukarıdaki metinleri inceleyiniz. İncelediğiniz metinlerin sanat metni ve öğretici metin olarak kesin çizgilerle ayrılıp ayrılmadığını örnekler vererek anlatınız.

Öğretici yönü ağır basan sanatsal metindir. Dolayısıyla böyle kesin çizgilerle ayırmak doğru değildir. Her iki özelliği de vardır.

20. Etkinlik

a. Atatürk’ün yukarıdaki sözlerinden hareketle Türkçenin yaşayan ve zengin bir dil olup olmadığını söyleyiniz.

b. Millî kültürümüzün korunmasında dilin önemini açıklayınız.

b. Milli kültürün oluşması ve korunmasında aynı coğrafyada yaşayan insanların aynı dili konuşması yatmaktadır. Birbiriyle aynı dili konuşmayan insanlar aynı düşüncelere ve inançlara sahip olamazlar. Bu da  bir arada  yaşamayı olumsuz kılan etkenlerdendir. Sömürgeci ülkeler bir ülkeye girdiği oranın sadece topraklarını, yer altı ve yer üstü zenginliklerini sömürmez. İnsanları dilleri farklılaştırarak birbiri arasındaki ilişki ve duyguyu kopartırlar.

21. Etkinlik

Divanü Lügati’t-Türk, Türk kültürüne ait neleri yansıtmaktadır? Düşüncelerinizi belirtiniz.

Dîvânu Lûgati’t-Türk’te, Türk tarihine, efsanelerine, coğrafyasına, o günkü Türk toplumunun günlük yaşayışına, âdetlerine, beslenme ve giyecek kültürü ile iktisadî hayatına kadar birçok kıymetli bilgi, çeşitli kelimelere verilen örneklerde ve bunların açıklamalarında ortaya konmuştur. Kâşgarlı, eserinin sunduğu bu zengin malzeme ile karşımıza çok yönlü bir Türkolog olarak çıkmaktadır. Çeşitli cümleler, atasözleri ve şiirler ile beslenen ve yer yer önemli gramer kurallarının da verildiği Dîvân’da, verilen kelimeler çok defa zamanın Türk dünyasında kullanılan mukabilleri ile de karşılaştırılmıştır.

22. Etkinlik

a. Aşağıda verilen kavram ve açıklamaları doğru şekilde eşleştiriniz.

Hikmet-Bilgelik

Kudret- Güç, erk, iktidar, Allah’ın ezeli gücü

Hak- Allah’ın isimlerinden biri



b. Hikmet, kudret, hak sözcüklerinin metinlerde kazandığı anlamları açıklayınız.

Hikmet: Doğadaki nesnelerin mahiyetini, asıllarını anlatan bilgi, ahlaki ve öğüt verici sözdür. Edebiyatta, dini-ahlaki konuları işleyen, nasihat eden, atasözleri ve öğütlerle süslü nazma denir. Bu tür şiirler hikemi şiirler diye bilinir.

Kudret :  güç, tâkat; Cenâb-ı Hakkın bütün kâinata hükmeden ezelî ve ebedî kudsî sıfatıdır.

Hak   : Her şeyi hakkıyla yaratan, varlığı hak olan ve her hakkın sahibi olan Allah.



23. Etkinlik

Aşağıdaki kelimelerin eş anlamlılarını bulup eşleştiriniz.

Lügat-                   Sözlük

Doğu Türkçesi- Hakaniye Türkçesi

Oğuz Türkçesi- Batı Türkçesi

Peygamber-      Elçi



24. Etkinlik

Karahanlı Türkçesi hangi coğrafyada kullanılmıştır? Anlatınız.


Hakaniye Lehçesi dendiği zaman akla Kaşgarlı Mahmut’un en çok beğendiği, öyle ki “Kaşgar dili”,”Kaşgar Türkçesi” olarak da adlandırılan, bir diğer şekilde “Karahanlı Türkçesi” (Karahanlıca)dilinin devirlerinden biri gelir.Kaşgarlı’nın şivelerle karşılaştırılırken “Türkçe” diye adlandırdığı Hakaniye lehçesi, ilk Türk yazı dilidir.

Bu yazı dili devresinden gelen eserlerin büyük kısmı Uygur yazısı ile yazılmış olduğundan bu döneme Uygur dönemi(devri), bu yazı diline de Uygurca denilebilir. Fakat Türkoloji ve Türk dili öğretiminde Türkçe’nin bu ilk devresi için biz “Eski Türkçe” adlandırmasını yapıyoruz.” Eski Türkçe” dönemini incelerken bu dönemin kapsadığı Hakaniye lehçesini ve özelliklerini de inceleyebiliyoruz…Türkçe’nin ilk devirlerinden olan Eski Türkçe devresi, dilimizin diğer evrelerindeki gelişmelerin kaynağıdır. Kısacası, Türkçemizin bütün şekillerinin kökenine inecek olursak Eski Türkçe dönemini incelemeliyiz. Türkçe’nin ana devresi ve temel yapıları bu dönemde temellenmiştir.

Eski Türkçe döneminde Köktürk yazısı (6.-8. yy.),Uygur Türklerinin kullandığı Uygur Yazısı (8.-13. yy.) ve Müslüman olan Karahanlı Türklerinin Uygur yazısı ile birlikte Arap yazısını da kullanmaya başladıkları Karahanlıca (10.-13. yy.) dediğimiz birbirine çok yakın ağızlarda olan üç yazı dili meydana gelmiştir. Üç ayrı alfabe kullanılmış olmasına rağmen yazı geleneğimizin izleri üçünde de aynı özellikler gösterir.
.


DEĞERLENDİRME:

a.        Aşağıdaki bilgilerin karşılarına doğru ise “D”, yanlış ise “Y” yazınız.

( Y ) Divan-ı Hikmet XV. yy. da yazılmıştır.

( D ) Atebetü’l-Hakayık “Hakikatlerin Eşiği” anlamına gelir.

( Y ) Hikmet Köktürkçeyle yazılmıştır.

( D ) Ahmet Yesevî hikmetleriyle Türk halkına İslamiyet’i öğretmiştir.

( Y ) Ahmet Yesevi yetmiş üç (73) yaşında çilehaneye girmiştir.

( Y ) Hikmetler bir güzele yazılan şiirlerden oluşmuştur.

( Y ) Hikmetler sanat kaygısıyla yazılmıştır.

( D ) Hikmetlerin çoğu dörtlükler hâlinde yazılmıştır.

( D ) Hikmetle dinî bilgiler manzum olarak yorumlanmıştır.



b. Aşağıdaki boş bırakılan yerleri uygun sözcüklerle tamamlayınız.

KAŞGARLI MAHMUT eserini Türkçe öğretmek için yazmıştır.

AHMET YESEVÎ yetiştirdiği öğrencileriyle Anadolu’nun Türkleşmesinde ve Müslümanlaşmasında büyük rol oynamıştır.



c. Aşağıdaki çoktan seçmeli soruları cevaplayınız.

1.   Aşağıdakilerden hangisi İslami Türk kültüründe yazılan ilk eserlerden biri değildir?

A) Divanü Lügati’t-Türk

B) Atebetü-l Hakayık

C) Divan-ı Hikmet

D) Alp Er Tunga Sagusu

E) Kutadgu Bilig

CEVAP:D



2.   İslamiyet etkisindeki Türk edebiyatının ilk eserlerinden biridir. Kaşgarlı Mahmut tarafından Türkçenin Araplara öğretilmesi düşüncesiyle Arapça olarak yazılmıştır.”

Yukarıda bahsedilen eser aşağıdakilerden hangisidir?

A) Atebetü’I-Hakayık

B) Divan-ı Hikmet

C) Muhakemetü’l-lügateyn

D) Divanü Lügati’t-Türk

E) Mesnevî

CEVAP: D



3.   Aşağıdaki eserlerin hangisi İslamiyet etkisindeki Türk edebiyatı eserlerinden değildir?

A) Atebetü’I-Hakayık

B) Divan-ı Hikmet

C) Kutadgu Bilig

D) Divanü Lügati’t-Türk

E) Türeyiş Destanı

CEVAP: E



4.   “Dinî – didaktik özelliğe sahip öğüt ve ahlak kitabıdır. Edip Ahmet Yükneki tarafından yazılmıştır.”

Yukarıda sözü edilen eser aşağıdakilerden hangisidir?

A) Divan-ı Hikmet

B) Atebetü’I-Hakayık

C) Dede Korkut Kitabı

D) Kutadgu Bilig

E) Divanü Lügati’t- Türk

CEVAP: B



5.   Divanü Lügati’t – Türk’le ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Türk dilinin ilk sözlüğüdür.

B) Eser, sadece bir sözlük değil aynı zamanda Türk folklorunun ilk kitabıdır.

C) Eserde yer alan şiirlerin büyük çoğunluğu dörtlüklerden oluşmaktadır.

D) Eser Türkçenin Farsçadan üstün olduğunu ispat için yazılmıştır.

E) Eser Arapça olarak yazılmıştır.

CEVAP:D



6.   Aşağıdaki eser-yazar eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır?

A) Divanü Lügati’t- Türk – Kaşgarlı Mahmut

B) Kutadgu Bilig – Hacı Bayram-ı Veli

C) Atebetü’I-Hakayık – Edip Ahmet Yüknekî

D) Divan-ı Hikmet – Ahmet Yesevî

E) Mesnevî – Mevlânâ Celaleddin Rumî

CEVAP:B



7.   Aşağıdaki  cümlelerden  hangisi  Edip Ahmet Yüknekî’nin “Atebetü’l-Hakayık” adlı eseri için söylenebilir?

A) Yazar, eserlerinde süslü ve ağır bir dil kullanmıştır.

B) Eser, dinî, tasavvufi şiirlerden oluşur.

C) Eser, dinî, didaktik özelliğe sahip öğüt ve ahlak kitabıdır.

D) Eserde Arapça ve Farsça kelime kullanılmamıştır.

E) Eserlerde genellikle beşerî aşk konuları işlenmiştir.

CEVAP:C

10.Sınıf Edebiyat Kitabı Cevapları (Zambak Yayınları)
10.sınıf,edebiyat, kitabı, cevapları, zambak, yayıncılık, divanı, lügatit türk, türk edebiyatı, kitabı, sayfa ,63 64 65 66 67 cevapları, zambak 2012-2013,zambak yayıncılık, edebiyat cevapları